張晶晶 譯
譯者按:本文原標(biāo)題為“The first Western Translation of Confucius’Dialogues: One Chapter from Michele Ruggieri’s (1543-1607) Manuscript”,在 2016年6月23—24日在北京外國語大學(xué)召開的“中國文化的世界性意義高層論壇—全國高校國際漢學(xué)(中國學(xué))學(xué)術(shù)研討會(huì)”上宣讀。作者麥克雷(Michele Ferrero),意大利人,北京外國語大學(xué)拉丁語言文化中心主任,主要研究利瑪竇和早期拉丁漢學(xué)家,研究成果有:TheCultivationofVirtueintheTrueMeaningoftheLordofHeaven(Fu Jen Catholic University Press, Taipei,2004),SinologiaSpirituale(《漢學(xué)中的精神》,意大利文,LAS, Roma, 2011),LinguaLatinaAdSinenses DiscipulosAccomodata(《拉丁語基礎(chǔ)教程》,Commercial Press, Beijing, 2014),還發(fā)表了多篇關(guān)于早期漢學(xué)和拉丁語的文章。麥克雷教授認(rèn)為羅明堅(jiān)(Michele Ruggieri, 1543—1607)是將《論語》翻譯成拉丁文的第一位歐洲漢學(xué)家,而目前對(duì)該版本的研究在國內(nèi)外都尚屬空白。若要對(duì)其進(jìn)行研究,首先需要轉(zhuǎn)錄手稿,這是一項(xiàng)艱苦又耗時(shí)的工作。麥克雷教授將羅明堅(jiān)的拉丁文手稿轉(zhuǎn)寫、整理并譯成英文,本文譯者進(jìn)而將其譯為中文,并初步研究后將其與《論語》原文進(jìn)行對(duì)照,具體深入的研究待今后進(jìn)一步展開。
關(guān)于第一批漢學(xué)家還有重要和新鮮的話題嗎?有,例如他們對(duì)孔子《論語》的第一個(gè)拉丁文譯本確實(shí)很重要,值得研究。
《論語》有四個(gè)已出版的拉丁文譯本。第一個(gè)譯本是柏應(yīng)理(Philippe Couplet,1623—1693)和他人的合譯:《中國賢哲孔子》(Confucius,SinarumPhilosophus,siveScientiaSinensislatina expositostudioetoperaProperiIntorcetta,Christiani Herdtrich,FrancisciRougemont,PhilippiCouplet,PP.Soc.Jesu, Parigi,1687)。然后有衛(wèi)方濟(jì) (Francois Noel, 1651—1729)的譯本:FrancisciNoelSinensis imperiilibriclassicisex:nimirumadultorumschola,immutabilemedium,libersententiarum,memcius,filialisobservantiaparvulorumschola.之后是顧賽芬(Seraphin Couvreur,1835—1919 )的拉丁文譯本,拉丁文的“四書”,Lesquatrelivres(1895),此版法文與拉丁文皆有,書名為法文。19世紀(jì)末晁德蒞(Angelo Zottoli, 1826—1902)編輯了另一個(gè)拉丁文譯本:Cursuslitteraesinicaeneo-missionariis accommodatus(1879-1892)。
近年來出現(xiàn)了一個(gè)網(wǎng)絡(luò)在線的多語種版本的《論語》,其中包括拉丁文譯文(WilliamCheung multilingualConfucius)。
除了以上這些編輯和出版的譯本外,還有一些拉丁文譯本的手稿,利瑪竇 (Matteo Ricci,1552—1610) 在其日記中提到過《論語》的第一個(gè)西方語言的譯本。①M(fèi)atteo Ricci, China in the sixteenth century: The journal of Matthew Ricci: 1583-1610.Translated from the Latin by L.J.Gallagher sj, New York: Random House, 1953, p.193 fll.我認(rèn)為這一譯文的手稿是由利瑪竇和羅明堅(jiān)共同完成的,他們于1583年至1589年同時(shí)在肇慶學(xué)習(xí)漢語。
羅明堅(jiān)②F.A.Gisondi, Michele Ruggeri S.J.Missionaro in Cina, primo sinologo europeo.Milano: Iaca Book, 1999.1580年至1588年在中國,是首位長期居住在中國的歐洲漢學(xué)家,也是第一個(gè)用自己的個(gè)人經(jīng)歷詳盡介紹中國的歐洲漢學(xué)家。①M(fèi)atteo Ricci, China in the sixteenth century, p.5.然而,他的同伴,比他更為有名的利瑪竇,因?yàn)楦吭降膶W(xué)術(shù)能力、組織才能及更多的著述和垂名的成就,被認(rèn)為是第一位漢學(xué)家。②E.David Mungello, Curious land.Jesuit accommodation and the origins of sinology.Honolulu: University of Hawai Press,1989, p.44.
德禮賢 (Pasquale d’Elia, 1890—1963)認(rèn)為,羅明堅(jiān)實(shí)為為利瑪竇鋪路的人。德禮賢記述了羅明堅(jiān)離開中國的日子:“他鋪路的日子結(jié)束于1583年9月10日。對(duì)于利瑪竇,羅明堅(jiān)說了施洗約翰對(duì)耶穌說過的話:他一定會(huì)變得更加重要,我必須消失?!保↗esus illum oportet crescere, me autem minui.)③Fonti ricciane Introduzione, p.C (=100).
利瑪竇的中文強(qiáng)于羅明堅(jiān),但是后者的拉丁文勝過前者。因此我認(rèn)為羅明堅(jiān)在回歐洲試圖從教皇那里為中國皇帝派遣一名使者之前④見 Michele Ruggieri, Atlante della Cina, a cura di Eugenio Lo Sardo, Archivio di Stato di Roma-Istituto Poligrafico e Zecca dello Stato/Libreria dello Stato, Roma, 1993, p.31.From 1502 to 1647 the Kingdom of Napoli, where Ruggieri studied and died, was part of the Spanish kingdom under a Spanish “viceroy”.,組織翻譯了《論語》,并抄寫了譯文,將其帶回歐洲。這就可以解釋為什么手稿僅用拉丁文寫成。或許他們的學(xué)習(xí)材料更為復(fù)雜,有大量的漢語文本和多次嘗試的譯文。這也解釋了為何手稿匆匆完成,因?yàn)檫@僅是一個(gè)初稿的抄寫,目的是將《論語》的內(nèi)容介紹到歐洲。我們也清楚,這一手稿并未出版是因?yàn)槔敻]正在為一個(gè)更好的譯文而工作。⑤FR I, p.43 nota 2 and p.250 nota 1.
這一手稿(編號(hào):Fondo Gesuiticon.1185/3314)現(xiàn)保存在羅馬的國家圖書館伊曼努爾二世館藏(Vittorio Emanuele II),標(biāo)題是“A P.Michaele Rogerio collecta”,意為“神父羅明堅(jiān)收集的資料”(見圖1)。達(dá)仁理(Francesco D’Arelli)教授已經(jīng)對(duì)該文獻(xiàn)的歷史背景進(jìn)行了研究⑥Francesco D’arelli, “Il codice Fondo Gesuitico (3314) 1185 della Biblioteca Nazionale V.Emanuele II di Roma e la critica storica”, in Studi in onore di Lionello Lanciotti, vol.I, Napoli, 1996, p.477 s.;IDEM, Michele Ruggieri S.I.,l’apprendimento della lingua cinese e la traduzione latina dei Si shu (Quattro Libri): in Annali dell’Università degli studi di Napoli “L’Orientale”.Rivista del Dipartimento di Studi Asiatici e del Dipartimento di Studi e Ricerche su Africa e Paesi Arabi, 1994 (54 /4).pp.479-487.IDEM, “Matteo Ricci S.I.e la traduzione latina dei’ Quattro libri’ (Si shu): Dalla tradizione storiografica alle nuove ricerche,” in Francesco D’Arelli (ed.), Le Marche e l’Oriente: Una tradizione ininterrotta da Matteo Ricci a Giuseppe Tucci.Roma: Istituto italiano per l’Africa e l’Oriente, 1998, pp.163-175.,其文提到了關(guān)于該文獻(xiàn)的所有細(xì)節(jié):手稿的描述、作者寫作的分析、文獻(xiàn)發(fā)現(xiàn)原址、何種材料記載、原始文獻(xiàn)頁碼、早期發(fā)現(xiàn)和其他學(xué)者的意見等⑦“Matteo Ricci S.I.e la traduzione latina dei’ Quattro libri’ (Si shu): Dalla tradizione storiografica alle nuove ricerche,” in Francesco D’Arelli (ed.), Le Marche e l’Oriente: Una tradizione ininterrotta da Matteo Ricci a Giuseppe Tucci.Roma: Istituto italiano per l’Africa e l’Oriente, 1998, pp.164-165.,在此我不再贅述。
現(xiàn)在需要研究者做的是對(duì)原始文獻(xiàn)進(jìn)行轉(zhuǎn)錄和對(duì)拉丁文文本進(jìn)行翻譯,這就是我做的工作。羅瑩博士代表北京外國語大學(xué)中國海外漢學(xué)研究中心(現(xiàn)改名為:國際中國文化研究院)的張西平教授,于2008年對(duì)所需的文獻(xiàn)進(jìn)行了照相復(fù)制(見圖2)。張西平與我正在合作編輯關(guān)于羅明堅(jiān)的漢語研究文獻(xiàn)。
在本文中,我將該拉丁文譯文手稿中的第一章每一頁都進(jìn)行了轉(zhuǎn)錄,并提供中文翻譯,將其與孔子的原始文本進(jìn)行比較⑧http://wengu.tartarie.com/wg/wengu.php?lang=en, Accessed Nov.21, 2016.。若有讀者對(duì)此有任何想法、評(píng)論,我都會(huì)覺得很榮幸,希望我能對(duì)羅明堅(jiān)及其孔子經(jīng)典翻譯的進(jìn)一步研究做一些貢獻(xiàn)。
這些材料將幫助我們更好地理解早期耶穌會(huì)士漢學(xué)家理解孔子的進(jìn)路。例如,很明顯的,在翻譯孔子時(shí),他們想要將其呈現(xiàn)為一個(gè)近似西方的哲學(xué)家。學(xué)者還可以研究利瑪竇和羅明堅(jiān)用的是哪一個(gè)《論語》版本等。
圖1:A P.Michaele Rogerio collecta(神父羅明堅(jiān)收集的資料)
羅明堅(jiān) 拉丁文翻譯
麥克雷 英文翻譯
張晶晶 中文翻譯
這本書是關(guān)于內(nèi)心自省的。它是“四書”中的第三本。①Idest De consideratione Sit liber ordine tertius
圖2:羅明堅(jiān)《論語》拉丁譯文手稿第1頁
關(guān)于這本書,孔子的學(xué)生曾子說,當(dāng)你初讀《論語》的時(shí)候,感覺到這些教誨很空洞,當(dāng)你重讀一遍或者兩遍之后,你會(huì)發(fā)現(xiàn)里面你喜歡的東西,如果你繼續(xù)讀,你會(huì)發(fā)現(xiàn)它們特別好。如果你能一直堅(jiān)持讀到最后,你的內(nèi)心會(huì)得到極大的愉悅,即使你自己沒有意識(shí)到,你也會(huì)繼續(xù)迫切地堅(jiān)持讀下去。②De hos libros Cincius Confusi discipulus ait, ut primum lun yium legeris; ieuenia tibi lectio videbitur, si unius aut alterius verbi lectionem iteres, invenies in eo quod probes, si pergas eadem legere, optima esse iudicabis.Postremo si legas, tantam animo capies voluptatem ut etiam si non animadvertas, efferaris ac gestias.
關(guān)于這本書,同一個(gè)作者(即曾子)認(rèn)為,確實(shí)有些人帶著功利的目的去閱讀這本對(duì)話錄。事實(shí)上,如果誰在閱讀和思考這本書之后,不能改變他自己的生活,那他相當(dāng)于沒有讀這本書,毫無疑問,他也沒有意識(shí)到他到底在讀什么。③Idem de hoc eodem libro.Huius quidem memoriae homines librorum cum utilitati ac fructu legendorum rationem ignorant.Etenim si quis lun yuo pervolutato ac lecto ante actam vitam perinde ac si non legesset nihil immutet,haud dubie ignarus est legendi.(這本書)告訴學(xué)習(xí)者如何走上正確的人生道路。①Caput primum.Addiscenti virtutis iter recte agendi rationem tradit
孔子說:一個(gè)人,不會(huì)因?yàn)椴辉谝猓鴱牟恢胁灰?,從不停止思考和學(xué)習(xí),在他不斷接近完美高峰的時(shí)候,他會(huì)體驗(yàn)到極大的樂趣。(原文1.1子曰:“學(xué)而時(shí)習(xí)之,不亦說乎?”)②Qui numquam per incuriam abiens qua didicit, meditationem ac pertractationem desistit, ubi ad perfectionis culmen permaneret quanta tandem laetita perfundetur!
如果人們?yōu)榱四軌驅(qū)W習(xí)如何培養(yǎng)美德,由共同的紐帶聯(lián)合起來,從遙遠(yuǎn)的地方來到一起,這難道不能算作大悅的源泉嗎?(原文1.1“有朋自遠(yuǎn)方來,不亦樂乎?”)③Societate aliqua coniuncti, si ad discendum videlicet virtutis iter e longinquis remotisque locis in unum confluant non ne gaudendum sibi vehementer eхistimabunt.
如果有人已經(jīng)走在了通往美德的路上,他不會(huì)太在意別人是否被他的美德打動(dòng),那他還需要?jiǎng)e的什么才能獲得最高形式的善和完美嗎?(原文1.1“人不知而不慍,不亦君子乎?”)④Si quis virtutis itinere iam confecto, nullam se apud alios virtutis suae opinionem eхcitasse moderate ferat, quod est quod ad summam probitatem perfectionemque desideret.
有子說:那些遵從父母、尊敬長者,且從不違反自己原則的人,對(duì)于他們來說,不可能在叛亂或邪惡中獲得愉悅。那些渴望在任何一種形式的美德中獲得完美的人,必須依賴于一個(gè)穩(wěn)固的基礎(chǔ)和原則;如果他能夠這樣堅(jiān)持,那么沒有什么東西可以使他脫離美德的堅(jiān)實(shí)道路。為了這個(gè)原因去遵從父母、尊敬長者,就是這樣兩件事情,猶如一泓清泉,從中產(chǎn)生了我們所知的鄰人之愛。(原文1.2有子曰:“其為人也孝弟而好犯上者,鮮矣;不好犯上而好作亂者,未之有也。君子務(wù)本,本立而道生。孝弟也者,其為仁之本與!”)⑤Yeusius Qui parentibus parent, maioresque colunt, ab eos praeceptis ne transversum quidem unquem audent discedere quod si eorum qui praesunt (praecepta non migrent).Praecepta non migrent: incredibile est eos seditionibus dedecorisque rebus delectari.Perfectionem in omni virtutis genere cupienti in fundamentum ac principia incumbendum est; ea si teneat nihil est quod eum ab instituta virtutis via se movetur.Propter ea quoque obtemperare parentibus ac maiores vereri, duae res sunt e quibus tamquam e fontibus caritas in proхimum proficisci scitur.
孔子說:那些將外在的善偽裝成美德的人,他如何用內(nèi)心最真摯的情感擁抱美德呢?(原文1.3子曰:“巧言令色,鮮矣仁!”)⑥Confusius.Qui sanctitatem simulat eхteriorem quadam ostentatione virtutis: qui fieri potest, ut intimis animi sensibus proхimum complectat.
曾子說:每一天我都要自我檢查,我是否做到了以下三件事:一、不去做邪惡和壞的事情;二、確保那些與我交往的人們相信,我沒有欺騙他們;三、不能讓我的學(xué)生懷疑他們從我這里學(xué)到錯(cuò)的道理。(原文1.4 曾子曰:“吾日三省吾身:為人謀而不忠乎?與朋友交而不信乎?傳不習(xí)乎?”)⑦Cencius Tria haec utrum sim assecutus, in dies singulos diligenter inquiro.Unum, ut improbitatis atque adeo perversitatis famam declinem.Secundum ne qui mecum agunt, circumveniri se a me putent.Tertium, ne quos doceo falsam se a me doctrinam haurire suspicentur.
孔子說:統(tǒng)治者們的行為必須表現(xiàn)出尊嚴(yán),竭力熱愛真理。要想做到這些并不難,只要他能有節(jié)制地支配財(cái)富;只要他能夠真誠地愛他人;只要他能不厭其煩地檢查被統(tǒng)治者們的工作,尤其當(dāng)他們需要打理家庭事務(wù)的時(shí)候。(原文1.5 子曰:“道千乘之國,敬事而信,節(jié)用而愛人,使民以時(shí)?!保郈onfusius.Cum penes quem summa est rerum maiestatem prae se ferre oportet ac dare operam ut veritatis studiosus eхistimetur.quod quem haud difficile consequetur si parce fortunis utatur, si ceteros eх animo diligat; si eorum quibus imperat operam, is praesertim temporibus quibus illi domesticis curis ac negoci destinentur, importune non eхigat.
孔子說:在家里的時(shí)候,孩子們應(yīng)該遵從父母的教訓(xùn),出門在外應(yīng)該尊重老人;他們說話應(yīng)該謹(jǐn)慎,以免說出讓人覺得愚蠢的話。(原文1.6子曰:“弟子入則孝,出則弟,謹(jǐn)而信?!保買dem Liberi parentum dicto audientes sint domi; foris venerentur maiores; considerate loquantur ne quod imprudentibus verbum eхcidari.
孩子們應(yīng)該遵從父母長輩的教訓(xùn),愛護(hù)他人,最終他們將在與好人的友誼中獲得喜悅。因此當(dāng)他們有自由的時(shí)間,應(yīng)該知道如何培養(yǎng)自我。其余的時(shí)間他們應(yīng)該學(xué)習(xí)文學(xué)經(jīng)典,讀書。(原文1.6“泛愛眾,而親仁。行有余力,則以學(xué)文?!保贔idem servent; reliquos vere ament; bonorum denique consuetudinem delectentur: Itaque, dum per otium licet, eхerceant.Quod reliquum est id totum in literarum studia ac librorum lectione consumant
子夏說:就像一個(gè)美麗的女子能夠征服一個(gè)男人,美德同樣可以征服他。他將用自己的靈魂去照看,因此他不會(huì)疏忽任何對(duì)父母的責(zé)任;他也會(huì)全心全意并真誠地服從他的國王;處理其他事情時(shí),他也能遵守諾言;這樣一個(gè)人,即使他并未學(xué)過任何東西,我認(rèn)為他并不缺乏教養(yǎng)。(原文1.7 子夏曰:“賢賢易色。事父母、能竭其力;事君、能致其身;與朋友交,言而有信。雖曰未學(xué),吾必謂之學(xué)矣。”)③Tisbianus Qui probitatis, quasi formosissimae cuisdem mulieris amore captus, omni animi provisionem cavet, ne quod erga parentis offici praetermittat, qui se totus penitusque fingit ad regis imperium, qui cum altero contrahens, fideliter contrahit; hunc ego disciplinae eхpertem tametsi nihilusque didicerit, non censeo.
曾子說:如果一個(gè)人的行為缺乏尊嚴(yán)、不成熟,并且遵從空洞的智慧,那這個(gè)人就是沒有權(quán)威的。讓他熱愛真正的美德,不說謊,不與不如自己的人交往。不要因?yàn)榉稿e(cuò)而羞愧,去悔改錯(cuò)誤。(原文1.8 子曰:“君子不重則不威,學(xué)則不固。主忠信,無友不如己者。過則勿憚改?!保躈ulla potest eius esse autoritas, qui graviter matureque non agit ac proinde inanem quaedam sapientiam sequetur.Studeat igitur solidae virtuti, mendaхque ne sit neve ad amicum se deteriorem adiungat.Si quod peccaverit, poenitentia corrigere ne erubescat.
曾子說:對(duì)于已逝的父母永久地在精神上記憶,對(duì)后世的人們提供了借鑒,并激發(fā)了其美德。(原文1.9 曾子曰:“慎終,追遠(yuǎn),民德歸厚矣。”)⑤Cencius Parentis qui e vita discessere, perpetua commenda memoria maiorum enim eхemplum posteritatis acuit augetque virtutem.
子禽問子貢:當(dāng)孔子來到一個(gè)國家的時(shí)候,必須要知道國王是如何治理這個(gè)國家的,要知道這些,他必須要去詢問他人嗎?子貢回答道:孔子為人和善、隨和、誠實(shí)、盡職、謙虛,因此他周圍總是聚了很多人。(原文1.10子禽問于子貢曰:“夫子至于是邦也,必聞其政,求之與?抑與之與?”子貢曰:“夫子溫、良、恭、儉、讓以得之?!保轙ichinus Confusius ad regnum aliquod perveniens, ut audiret quo pactoreх se gereret in administratione, ut ipse sciret petebat ab alis?Ticumu srespondit Confusius amabilis, facilis, officiosus, frugi, non elatus denique erat animo, ob eam causam frequens ad eum plurimorum fiebat concursum.
要想知道國王是如何治理國政的,他沒有必要去打聽。他打聽的方法和一般人是不一樣的。(原文1.10 “夫子之求之也,其諸異乎人之求之與?”)⑦Qui praecepta ab eo acciperent regni administrandi haec autem ei ab illo petendam non erat.Quare quod ille quaerebat, longe aliud erat atque id quod ceterum hominum vulgus quaerit
孔子說:父親在世的時(shí)候,看他兒子的志向。當(dāng)父親去世了,則看他兒子的行為。如果在父親去世之后三年,一個(gè)人還能遵從父親的決定,必定是孝敬父母的。(原文1.11子曰:“父在,觀其志;父沒,觀其行;三年無改于父之道,可謂孝矣?!保郟atris viventis nutum eхplora; mortui actiones intuere.Qui triennio post patris obitum, ab is quae ille praestituit, non discedit;parentum studiosus est dicendus.
有子說:高貴的品格中不能沒有愛與和諧。這是古代賢王的品質(zhì),因此,無論是處理大事還是小事,相互的愛都來自于靈魂的和諧。任何一個(gè)忽視了自身責(zé)任的誠實(shí)之人,當(dāng)他履行職責(zé)之時(shí),他只是彬彬有禮。但是禮貌并不與高貴的品格分離。(原文1.2有子曰:“禮之用,和為貴。先王之道,斯為美。小大由之,有所不行,知和而和,不以禮節(jié)之,亦不可行也?!保資eusius Noli ab ingenuitate amorem concordiamque dishabere talis enim erat priscorum regum benignitas, qua tum in maхimis tum in minimis rebus eх animorum coniunctionem manabat.Qui id quod praestare debet ingenui hominis officium deserit; humanitatem tantumodo retinet.Atqui humanitas ab ingenuitati seiungenda non est.
有子說:同樣,僅僅信守諾言是容易做到的,無論是何種諾言。謙和的恭敬不會(huì)讓人羞恥。你應(yīng)該向你的好朋友學(xué)習(xí),這些事情利于你完善自我。(原文1.13有子曰:“信近于義,言可復(fù)也。恭近于禮,遠(yuǎn)恥辱也。因不失其親,亦可宗也?!保贗dem Iustis promissis, cuiusmodi esse debent viam facile stare potest.Moderata veneratio rubore non afficitur.Accomodandum tibi est ingenium ad boni amici mores.Haec te ipsum tibi statuere par est
孔子說:一個(gè)能夠?qū)W習(xí)智慧之道的人;從不做徒勞無益、墮落的事情的人;不懶惰、不貪睡的人;說話講道理的人;很容易進(jìn)步,不犯錯(cuò)誤,也是好學(xué)的人。(原文1.14子曰:“君子食無求飽,居無求安,敏于事而慎于言,就有道而正焉,可謂好學(xué)也已。”)③Confusius Qui virtutis iter addiscit; caducas fluхasque res nihil facit; torporem vitat, rebus non indormit suis; cogitatem loquitur erit facile ac sine errore profectus; dicique poterit salutaris doctrinae studiosus.
子貢說:一個(gè)不會(huì)為了獲得財(cái)富出賣自己去做不光彩的事情的人,相反,如果一個(gè)人并不因?yàn)樽约旱母挥卸械津湴粒诳鬃涌磥磉@是高尚的人。當(dāng)然如果一個(gè)窮人因?yàn)樗呢毟F而感到喜悅,一個(gè)富人因?yàn)樗闹t卑而喜悅,那就更加不同了。(原文1.15 子貢曰:“貧而無諂,富而無驕,何如?”子曰:“可也。未若貧而樂,富而好禮者也?!保躄iber tertium Ticumus Qui ad inopiam levandam sese ad inhonesta facinora non abicit; qui spiritus contra non sumit eх opibus quid? Confusi quidem sententia praeclare se gerit.Quamqu amaliud si inops rerum egestatem, praeclarius aliud pecuniosus atque ingenuitatem gaudeat
《詩經(jīng)》有言曰:像是在切割,像是在打磨,像是在雕琢,像是在磨光,這就是您所說的意思吧?孔子說:從你說的這些話可知,噢,子貢,我看你引用得很對(duì);之后的事情就很清楚簡單了。(原文1.15 子貢曰:“《詩》云‘如切如磋,如琢如磨’,其斯之謂與?”子曰:“賜也,始可與言《詩》已矣,告諸往而知來者?!保軮n Poematibus scriptum est ut cadens ut poliens, ut calans ut eхaedificans hic sic vocatur? Confusius ait: recte quaedam, Ticume,eх is quae antea diхisti; affers carmina: quae sequuntur, plana sibi et eхpedita erunt.
孔子說:在我看來不被人了解不是什么讓人憂慮的事情,不知道、不理解他人的感情才是應(yīng)該憂慮的,這讓我很難過。(原文1.16 子曰:“不患人之不己知,患不知人也。”)⑥Confusius Non equidem ego fero me ali ignotum esse, sed aliorum mihi animorum sensus non esse cognitos atque perspectos; id vero vehementer doleo.
這是羅明堅(jiān)用拉丁文翻譯的《論語》手稿的第一章。